Historia
Na przestrzeni wieków
Właściciele
W XV wieku Boksyce należały do Smiecha i Bartosza, którzy procesowali się z Benedyktami o wieś Janowicie.
Do 1625 r. właścicielem Boksyc był Marcin Szydłowski, zaś od początku XVIII w. do rodziny Karskich herbu Jastrzębiec: Szymona, łowczego wiślickiego i starostę Hulanickiego, żonatego z Anną z Piskowskich, następnie syna Kazimierza, szambelana króla Stanisława Augusta, wojskiego, łowczego, cześnika i podczaszego sandomierskiego, żonatego z Salomeą ze Szczepanowskich i wreszcie Michała – Lamberta, właściciela także Sławęcic i Włostowa.
Ten ostatni był bezdzietny i w związku z tym po jego śmierci w latach trzydziestych XIX w. Bokscyce odziedziczyła Elżbieta, córka Kazimierza Karskiego, która wniosła je w posagu Teodorowi Jasieńskiemu herbu Dołęga (1776-1848), właścicielowi Bidzin i Jasic, posłowi na sejm w latach 1818-1824. Następnie od 1836 r. należały one do syna Ksawerego (zm. w 1870 r.), żonatego z Aleksandrą z Baczyńskich (zm. w 1890 r.), od 1844 r. do syna Władysława (1821-1880 r.) żonatego z Natalią z Baczyńskich, sędziego pokoju okręgu opatowskiego, od 1881 r. do ich syna Mieczysława Augusta (1846-1913), żonatego z Wandą Anielą z Prawdzic-Rudzkich (1857-1947). Mieczysław odziedziczył ponadto Witosławice, Nagorzyce i Sławęcicie, a dzierżawił Wierzbątowice i Milejwice. Był dobrym gospodarzem. Specjalizował się w hodowli koni. Działał społecznie. Lubiany i szanowany. Często był zapraszany jako rozjemca w sprawach spornych.
Wanda Aniela, wychowana w Dreźnie, źle się czuła w środowisku wiejskim. Była zdolną malarką.
Mieli cztery córki: Emilię Lucynę (1883-1970); Natalię (1884-1970), zamężną z Zygmuntem Baczyńskim, właścicielem Janowic; Zofię (1879-1886), Marię (1888-1956); zamężną z Henrykiem Cichowskim, właścicielem Czajęcic, następnie Nietuliska, potem Raju.
Po śmierci Mieczysława Augusta Jasieńskiego dobra w Boksycach odziedziczyła (w 1915 r.) córka Emilia Lucyna i była ich właścicielką do końca II wojny światowej. W 1918 r. wyszła za mąż za Zdzisława Feliksa barona Horocha herbu Trąby z Leszczan. Ślub i przyjęcie weselne odbyły się w Radomiu jako, że budowa dworu w Boksycach nie była jeszcze ukończona.
Baron Z. F. Horoch był dobrym gospodarzem. Dokupił kilkadziesiąt hektarów ziemi oraz lasów i Górę Witosławską – 121 mórg. Ufundował u jej podnóża drewnianą figurę CHrystusa jako votum za jego powrót do zdrowia po przebytym zapaleniu opon mózgowych. Organizował znane w okolicy bale i polowania. Był współorganizatorem zawodów konnych organizowanych kilka razy w roku. Aktywnie działał społecznie. Był członkiem zarządu Wojewódzkiego Zrzeszenia Związku Ziemian, Rady Wojewódzkiego Zarządu Kółek Rolniczych. Został aresztowany w marcu 1945 r. przez Urząd Bezpieczeństwa i zmarł w kwietniu tegoż roku w więzieniu.
Posiadali troje dzieci: Mieczysława, Tytusa i Zofię. Mieczysław (1921-1944) brał udział w kampanii wrześniowej 1939 r. Dostał się do niewoli sowieckiej. W ramach wymiany jeńców znalazł się w niewoli niemieckiej, z której uciekł pod koniec 1940 r. Żołnierz AK, działał w grupie „Osjana”. Był kurierem na trasie Kraków-Warszawa. Zginął w lipcu 1944 r. w czasie akcji „Pawiak” na Powązkach . Tytus (1919-1945) zaginął podczas walk sowiecko-niemieckich w lasach koło Przysuchy. Okoliczności śmierci nie są znane. Był żonaty z Jadwigą, córką gen. Kazimierza Fabrycego. Mieli troje dzieci: Dorotę, Małgorzatę i Tomasza Eustachego. Wreszcie Zofia (1922-2001) była zamężna za Bogdanem hr. Szembekiem. Mieli syna Stanisława (ur. w 1944 r. zm. 2001.), Andrzeja (ur. w 1946 r.) i Piotra (ur. w 1951 r.).
W 1946 r. dwór został przejęty przez Skarb Państwa i służył celom oświatowym i wypoczynkowym. Od 1958 r. stał się własnością Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Postęp” w Chocimowie. W 1989 r. został zakupiony przez Andrzeja Sieradzana z Kielc, a w 1999 r. stał się własnością Konsorcjum Biur Leasingowych „OGI” z Kielc. W 2006 r. został zakupiony przez Aldonę i Mirosława Kopików z Kielc.
Dwór
Brak jest jakichkolwiek informacji na temat historii kolejnych dworów w Boksycach. Wg tradycji rodziny Horochów i Jasieńskich w połowie XVIII wieku istniał tam drewniany dwór, który został spalony w 1915 r. przez wojska rosyjskie wycofujące się na wschód. Jednak mapa Mayera von Heldensfelda z lat 1809-1814 ani mapa Kwatermistrzowska z 1862-1866 r. nie stwierdzają istnienia założenia dworsko-parkowego w Boksycach. Istnienie dworu zaznaczone jest natomiast na mapie tzw. Wschodniego Okręgu Górniczego Królestwa Polskiego z 1863 r.
Nowy dwór został zbudowany w latach 1916-1919 na zlecenie Emilii Lucyny Jasieńskiej, ówczesnej właścicielki Boksyc, według projektu architekta Kazimierza Skórzyńskiego. Dwór został zbudowany z czerwonej cegły (w partiach przyziemia użyto kamienia łupanego) na planie prostokąta o wymiarach 26,8 x 16,2 m. Był otynkowany. Kubatura dworu wynosi 3,7 tys. m3, zaś powierzchnia użytkowa – 657 m2. Front dworu zwrócony jest na zachód.
Bryła dworu jest wyjątkowo piękna. Dwór jest parterowy z dwoma pseudo alkierzami od frontu (każdy z dwoma oknami). Prowadzą do niego kamienne schody, następnie portyk wgłębiony z czterema beczułkowatymi jońskimi kolumnami z kamienia kunowskiego. Podtrzymują one szeroką wysuniętą facjatę wraz z dużym balkonem. Od północy dworu znajduje się podcień z dwoma jońskimi kolumnami.
Plan parteru jest asymetryczny i wielotraktowy. Po środku jest duża sień, w której znajdował się 3-kondygnacyjny kominek/piec kaflowy. Z sieni rozchodzą się wejścia do pokoi oraz drewniane schody na poddasze. Pierwotnie na parterze mieściły się: salon oraz gabinet ze sklepieniem krzyżowym i przysadzistą kolumną międzyokienną – od strony południowej; jadalnia, do której prowadziły trzydrzwiowe ozdobne drzwi, sypialnia i garderoba – od strony wschodniej; kredens, kuchnia, łazienka – od strony północnej. W części południowo-wschodniej znajdowała się weranda, z której schody prowadziły na ogrodowy taras ziemny. W części północnej dworu były też dwa korytarze; w korytarzu przyległym do sypialni i garderoby znajdowały się wmurowane szafy. Pod kuchnią i łazienką znajduje się piwnica.
Dwór pokrywa stromy czterospadowy łamany dach. Pierwotnie był pokryty dachówką (inne źródła podają, że łupkiem), aktualnie papą. Z frontu dachu znajduje się duża facjata z czteroma oknami, z tyłu facjata z trzema oraz dwie z dwoma oknami, po bokach – po jednej facjacie z dwoma oknami. Na poddaszu dworu znajduje się 6 pokoi mieszkalnych.
Do 1945 r. w dworze zamieszkiwała rodzina Zdzisława Feliksa barona Horocha. Od 1946 r. w dworze była szkoła rolnicza i podstawowa, następnie ośrodek wypoczynkowy hut z Ostrowca Świętokrzyskiego i Starachowic oraz PGR z Bodzechowa. Następnie od 1958 r. w dworze zamieszkiwało 7 rodzin pracowników Spółdzielni Produkcyjnej „Postęp” w Chocimowie. Z czasem 3 z nich wyprowadziły się z dworu, a w zajmowanych przez nie pomieszczeniach utworzono klubo-kawiarnię.
W latach osiemdziesiątych dwór opustoszał i począł popadać w ruinę. Wnętrza dworu zostały całkowicie zdewastowane. „Rozszabrowano” drzwi i odrzwia, ramy okienne wraz z futrynami, podłogi, jak też rozebrano piece. W latach 1991-1994, nowy, prywatny właściciel dworu, przeprowadził gruntowny jego remont (stan surowy).
Park
Dwór znajduje się mniej więcej po środku parku z pewnym przesunięciem na zachód, o powierzchni 2,3 ha. W obecnej formie powstał na początku XX w. Drzewostan ma około 100 lat. Jedynie dwa jesiony mają jeden około 120, drugi zaś 150 lat. Park ma kształt nieregulamy (pięciobok). Od strony południowej był reprezentacyjny wjazd do dworu. Przed frontem dworu znajdował się duży owalny gazon obsiany trawą wokól ktorego była rabata kwiatowa. Od strony dworu rabata była obsiewana sezonowymi kwiatami, z przeciwległej strony rosły róże) na środku gazonu rósł wspaniały złotokap, a agawa była wynoszona i ustawiana na lato).
Drugi mniejszy klomb znajdował się bliżej bramy wjazdowej, ukryty w kępie świerków i lip.
Na tyłach dworu był usypany taras ziemny na bazie fundamentów dawnego dworu. Na tarasie tyłem do parku stały ławki. Od wschodu obrzeża tarasu były obsadzone ozdobnymi krzewami, pozostałe boki irysami, piwoniami i niebieskimi ostróżkami. Z tarasu prowadziły kamienne schody do ścieżki, która biegła do grupy starych lip, tworzących altanę, wewnątrz której stał kamienny słup z kamienną płytą, będącą prawdopodobnie zegarem słonecznym. Za altaną był kort tenisowy. Obrzeża strony południowej parku były obsadzone grabami, zaś stronę północną zamykała aleja lipowa. W północno-zachodnim narożniku parku stało prawdopodobnie popiersie Langiewicza na kamiennym słupie. Na północ od dworu znajdowała się i nadal znajduje XIX wieczna kapliczka Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
W południowej części parku stał tzw. murowaniec, w którym była pralnia i mleczarnia (wyrabiano w niej sery i śmietanę), a obok lodownia. Na południowym krańcu parku znajdowała się kuźnia.
Na końcu parku od strony wschodniej był sad (istnieje do dnia dzisiejszego). Na północno wschodnim obrzeżu znajdowała się stajnia cugowa i suszarnia chmielu, stawy, a za nimi czworaki, od strony zachodniej parku znajdowały się budynki gospodarcze.
Opis historyczny sporządzono na podstawie książki profesora Zbigniewa M. Doliwy-Klepackiego pt. „Dwory i dworki oraz ich właściciele w województwie świętokrzyskim”, tom I (międy Wisłą a Skarżyskiem-Kamienną, Kielcami i Jędrzejowem), Ostrowiec Św. 2013. Dziękuję Panu profesorowi, za zgodę na wykorzystanie materiałów.